Nowy Początek MODERNIZM W II RP - wystawa czasowa w Muzeum Narodowym

„Nowy początek. Modernizm w II RP” – wystawa w Muzeum Narodowym

Już tylko dwa tygodnie pozostały, by zobaczyć niezwykle ciekawą wystawę o modernizmie w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego mieszczącego się przy Alei 3 Maja w Krakowie. Wystawa „Nowy początek. Modernizm w II RP” obejmuje 500 dzieł sztuki, przedmiotów codziennego użytku, książek, projektów, makiet. Prezentuje ona różnorodność, dynamikę i oryginalny charakter modernizmu w Polsce w okresie międzywojennym. Wystawa trwa do 12 lutego 2023 roku.

30.01.2023 / autor tekstu i zdjęć: Justyna Kozubska-Malec

Nowe państwo wartością dla artystów

Wystawa prezentuje dynamikę i oryginalny charakter modernizmu w Polsce w okresie międzywojennym, wykorzystując w tym celu zróżnicowane eksponaty: od dzieł sztuki po techniczne wynalazki, od architektury po projekty tkanin, od mebli po przedmioty codziennego użytku. “Dla powodzenia modernizacyjnej transformacji kluczowe znaczenie miało współdziałanie struktur państwowych, w tym władz samorządowych, z wieloma innymi podmiotami życia społecznego. Ważną rolę odegrała rozwinięta i mająca jeszcze rozbiorową tradycję działalność rozmaitych organizacji pozarządowych, w tym zwłaszcza spółdzielczości – zarówno świeckiej, jak i związanej z organizacjami religijnymi – a także związków branżowych, wspierających m.in. rozwój nowej architektury czy organizujących życie artystyczne. Promotorami zmian stawali się także cenieni twórcy, jak Zofia Stryjeńska czy Władysław Strzemiński, którym zawdzięczano realizację wielu autorskich projektów na rzecz modernizacji oraz powstanie najważniejszych dzieł sztuki podsumowujących nadzieje i osiągnięcia dwudziestolecia. O tym, że nowe państwo było wartością także dla artystów, świadczyło ich bezpośrednie zaangażowanie na rzecz jego powstania i odbudowy.” – pisze w katalogu towarzyszącym wystawie prof. dr hab. Andrzej Szczerski, dyrektor MNK.

Modernizacyjna fala o dwóch obliczach

Jak zaprojektować funkcjonalną kuchnię? Jak tworzyć miasta, by były funkcjonalne? Odpowiedzi na te pytania sformułowano wkrótce po odzyskaniu niepodległości, tworząc nowatorskie programy modernizacyjne.

Prezentowane na wystawie przykłady architektury, koncepcji urbanistycznych, wyposażenia wnętrz świadczą o dużych ambicjach w zakresie racjonalizacji przestrzeni życia. Jak czytamy w materiale prasowym: „modernizacyjna fala, która nieodwołalnie przekształciła rzeczywistość społeczeństw europejskich, miała podwójne oblicze. Z jednej strony – wynalazki techniczne w postaci nowych środków transportu, produkcji i porozumiewania się czyniły codzienne życie łatwiejszym i bezpieczniejszym; z drugiej – proces unowocześniania świata opisywany był jako destrukcja tradycyjnych struktur społecznych, degradacja środowiska naturalnego i zdrowia szerokich mas oraz jako zarzewie konfliktów społecznych i zapowiedź rychłego upadku całej nowoczesnej cywilizacji zachodniej”.

Modernizm o wielu twarzach

Wystawa „Nowy początek. Modernizm w II RP” składa się z kilku przestrzeni (na podstawie przewodnika autorstwa prof. Piotra Juszkiewicza):

W części Diagnozy. Zmierzch Zachodu modernizm prezentowany jest jako różnorodne przeciwdziałanie negatywnym skutkom pośpiesznego postępu cywilizacyjnego, podejmowane przez szeroki front reformatorów społecznych i artystów.

Przestrzeń Cele. Nowe państwo, Nowy świat pokazuje, w jaki sposób w II Rzeczypospolitej zadanie budowania nowego świata splatało się w programach artystycznych z zadaniem formowania nowego państwa, które odzyskało niepodległość. Artyści czuli się odpowiedzialni za kształt tożsamości wizualnej nowej Polski i jednocześnie za wszystkie te aspekty architektury, urbanistyki, projektowania przemysłowego i graficznego, malarstwa i rzeźby, które przyczyniały się – ich zdaniem – do wykreowania Nowego Człowieka.

Władysław Strzemiński "Bezrobotni" (Postacie)

W obszarze Źródła ten Nowy Człowiek, nowy obywatel Polski, miał być jednostką doskonalszą od ówczesnych ludzi pod względem fizycznym, moralnym, kulturalnym i duchowym.

Część nazwana Sposoby dowodzi, że generalny plan modernizacji rozpisany był na wiele inicjatyw artystycznych, nurtów i specjalności oraz na różne obszary aktywności. Istotnym jego przedmiotem stało się ludzkie ciało – jego zdrowie, sprawność fizyczna i atrakcyjność. Artyści czynnie włączyli się w swoistą politykę cielesności, projektując nowoczesne sanatoria, obiekty uzdrowiskowe i wypoczynkowe, podejmując tematykę sportową w swoich pracach czy włączając się w akcje edukacyjne dotyczące groźnych społecznie chorób. Podobną aktywność wykazywali twórcy, wspierając szeroko rozumianą edukację: projektując nowoczesne i funkcjonalne budynki szkolne i przedszkolne oraz niezbędne dla nich sprzęty.

Dzieła sztuki prosto z babcinej szafy

Wystawa znajduje się na parterze Muzeum i jest bardzo dobrze rozplanowana. Do każdej części jest przygotowany staranny opis, który niejako wprowadza w klimat prezentowanych obrazów, plakatów czy makiet budynków. Mimo, że dostępnych jest aż 500 dzieł sztuki to każde znajdują się w swobodnej przestrzeni, sprzyjający uważnemu studiowaniu. Niektóre przedmioty mogą zaskakiwać wzornictwem, a niektóre to wręcz przedmioty znane z domów naszych rodziców czy dziadków – myślę tu przede wszystkim o przedmiotach ze szkła czy porcelany.

Serwis do kawy lata 30. XX wieku / Włocławskie Zakłady Przemysłowe d. Teichfeld i Asterblum obecnie Majer Nieszawski i Ska

Prace na wystawę przyjechały m.in. z Ukrainy. – To szczęśliwy finał wielkiego przedsięwzięcia. Było to duże wyzwanie logistyczne, także ze względu na sprawy formalne związane z podpisywaniem kontraktu ze stroną ukraińską, co wymagało wielodniowych negocjacji – powiedziała koordynatorka wystawy Katarzyna Szepieniec. Dodatkowym utrudnieniem były problemy z ubezpieczeniem dzieł z uwagi na trwającą w Ukrainie wojnę. Przyjazd prac do Krakowa jest efektem współpracy z Lwowską Narodową Galerią Sztuki i Muzeum Narodowym we Lwowie. Wypożyczone dzieła to m.in. ikona „Prorok Eliasz”, „Autoportret w świątyni” Luny Drexler oraz rzeźba „Lotnik.

Tadeusz Gronowski "Radiofon Polski"