Historia powstania Dzielnicy Krowodrza – od średniowiecza po czasy współczesne.

Krowodrza zlokalizowana jest w północno-zachodniej części Krakowa. Jej obszar ustanowiony został przepisami administracyjnymi w 1989 roku. Poniżej krótka historia powstania tej jednej z 18 dzielnic miasta Krakowa, którą obecnie zamieszkuje około 31 tysięcy mieszkańców. Łączna powierzchnia wynosi niecałe 562 hektara.

Tekst: Justyna Kozubska-Malec

Podkrakowska wieś Krowodrza

Historia Krowodrzy jest prawie tak samo długa jak historia Polski i przez wieki była ona świadkiem wielu wydarzeń historycznych. Wieś wymieniono po raz pierwszy w akcie lokacyjnym miasta Krakowa nadanym przez Bolesława Wstydliwego 5 czerwca 1257 roku. Na średniowieczną Krowodrzę składały się pola uprawne i folwarki – część z nich stanowiła majątek biskupów krakowskich. Jeden z nich – Iwo Odrowąż – przekazał krowoderską wieś Zakonowi Świętego Ducha, co doprowadziło do wieloletnich sporów między miastem a zakonem. Sytuacja zmieniła się dopiero w 1788 roku kiedy to zakon duchaków został rozwiązany.

Pod koniec XIX wieku zrodził się projekt „Wielkiego Krakowa”, którego propagatorem był ówczesny prezydent miasta Juliusz Leo. Plan zakładał między innymi włączenie do Krakowa podmiejskich wsi takich jak Czarna Wieś z Kawiorami, Nowej Wsi i właśnie Krowodrzy. I tak w 1910 roku do Krakowa dołącza Krowodrza, która wtedy liczyła około 500 mieszkańców i rozciągała się od dzisiejszej alei Słowackiego po ulice Pachońskiego oraz ulice Grottgera i Montelupich. 

Skąd pochodzi nazwa Krowodrzy?

Nazwa Krowodrzy pochodzi etymologicznie od wyrażenia „obdzieranie krów” – krowo-drza – ponieważ na jej terenie działała rzeźnia. Drugim świadectwem jest sięgający XVI wieku herb dzielnicy, na którym widnieje krowi łeb z krzyżem. Istnieje też herb Krowodrzy przedstawiający krowę z krzyżem duchackim między rogami. Wizerunek mlecznej krowy symbolizował kiedyś dobrobyt mieszkańców. Tereny Krowodrzy od wieków zajmowali ogrodnicy i osoby działające w obszarze warzywnictwa. To właśnie oni dostarczali na stoły krakowskich mieszczan warzywa, owoce i kwiaty.

Położenie wsi temu służyło, gdyż Krowodrza zawsze miała lekki spadek w kierunku południowym co sprawiało, że ziemie lepiej były nasłonecznione, co zaś miało wpływ na pozytywny wzrost roślin. Jak podają źródła historyczne wykorzystywano każdą przestrzeń, nie pozostawiając nieużytków. Czarnoziem, czyli bardzo urodzajne tereny do upraw były już taką „wisienką na torcie”.

fot. Ogrodnicza Krowodrza

Historia ogrodnicza Krowodrzy

Co zatem uprawiano? Według zapisów wybitnego XIX-wiecznego folklorysty Oskara Kolberga na polach dbano o wzrost m.in.: karczochów, kalafiorów, rzodkiewek, pietruszki, sałaty, ogórków, kalarepy, kapusty, grochu czy bukietów maku. Swoistą wizytówką Krowodrzy były też piękne, rozległe ogrody, w których pielęgnowano cudowne kwiaty i zioła. Ogrody te były dla obywateli Krakowa swoistymi miejscami, gdzie na przykład fotografowali się podczas najważniejszych rodzinnych uroczystości.

Nie można przybliżyć historii Krowodrzy i jej ogrodniczej tradycji bez wspomnienia najważniejszego cieku wodnego – Młynówki Królewskiej, której wody odprowadzano mniejszymi rowami do zagród, by służyły po podlewania i płukania warzyw. Przy Młynówce zlokalizowane były młyny wodne, z których korzystali mieszkańcy Krakowa, ale także krowodrzanie. Niestety ta istotna w tamtych czasach rzeczka nie przetrwała do naszych czasów. W obrębie jej koryta rozciąga teraz Park Młynówka Królewska, który jest najdłuższym parkiem w Polsce. Jej długość wynosi prawie 8 kilometrów i biegnie od budynku Radia Kraków do terenów zlokalizowanych w Mydlnikach.  

Rok 1910, kiedy to Krowodrza została przyłączona do Krakowa, był początkiem końca jej ogrodniczego charakteru. Około 1960 roku zasypano Młynówkę Królewską, co w dalszej perspektywie przyczyniło się do zaniku drewnianej zabudowy, szklarni czy ogrodów. W latach 90. zniknęła ostatnia stodoła stojąca nad dawną Młynówką. W roku 1951 Kraków dzielił się na aż 64 dzielnice. W 1954 roku został podzielony na jedynie sześć dzielnic. Teren Krowodrzy znalazł się wtedy na terenie dzielnicy Kleparz. Taki stan trwał do stycznia 1973 roku, kiedy to zmniejszono liczne dzielnic do czterech, wówczas połączono dzielnice Kleparz i Zwierzyniec, tworząc nową dzielnicę Krowodrza, która istniała do 1990 roku. 

fot. LoveKrakow.pl

Kulturalne i gastronomiczne perełki Krowodrzy

Krowodrza przez wiele lat postrzegana była jako dzielnica studencka, a to dzięki obecności wielu akademików, jednak od ponad dekady cieszy się też niesłabnącą popularnością wśród innych grup społecznych. Tym co stanowi szczególny atut Krowodrzy jest bliskość centrum, jak również bogactwo ośrodków kultury jak np. Młodzieżowy Dom Kultury „Dom Harcerza”, Gmach Główny Muzeum Narodowego przy al. 3 Maja, Muzeum Fotografii przy ul. Józefitów czy też Muzeum Ofiar Nazizmu i Komunizmu mieszczące się w dawnej siedzibie Gestapo przy ul. Pomorskiej.

Dzielnica od zawsze odznaczała się też unikatowym charakterem, który w ostatnich latach dodatkowo zyskał na wyrazistości wraz z powstaniem wielu klimatycznych restauracji, kawiarni, pizzerii czy barów. Na terenie Krowodrzy znajdziemy restauracje z kuchnią międzynarodową, ale i daniami z rodzimej kuchni. Klimatyczne kawiarnie czy cukiernie serwują swoim gościom wyśmienite ciasta, lody czy torty, a także częstują wyborną kawą. O tym jakie fajne miejsca pod względem gastronomicznym na Krowodrzy znajdziemy dowiesz się w zakładce Zjesz w Dzielnicy.

fot. Facebook, Park Krakowski

Tereny zielone i rekreacyjne na Krowodrzy

Prawdziwy rozkwit Krowodrza przeżywała po II wojnie światowej, bo właśnie wtedy powstało tu wiele osiedli mieszkalnych, akademików i placówek oświaty. Dzielnica może też pochwalić się obecnością wielu terenów zielonych. Znajdujący się przy placu Inwalidów Pak Krakowski, zaprojektowany na wzór XIX-wiecznych parków wiedeńskich, zachęca do odwiedzin imponującą kolekcją rzeźb wielu wybitnych artystów awangardowych, takich jak Roman Tarkowski czy Wincenty Kuzma.

Emeryci, ale i rodziny z dziećmi czy młodzi mieszkańcy dzielnicy do dyspozycji mają też m.in. Park Jordana  na terenie którego dostępne są trzy place zabaw, boiska do gry w koszykówkę i siatkówkę, sezonowe lodowisko czy też spora górka do zjeżdżania w zimie na sankach czy jabłuszkach.

Od 2015 roku na terenie Krakowa działa Zarząd Zieleni Miejskiej, który objął opieką wszystkie  tereny zielone w obrębie miasta. To on jest między innymi wykonawcą powstających coraz częściej tzw. parków kieszonkowych, które cieszą oko mieszkańców osiedli, którzy nie mają swoich prywatnych ogródków. Jednym z nich jest np. Park Literacki, który mieści przy ul. Galla czy Ogród Gołębi na tyłach placu targowego przy ul. Lea. 

Tekst powstał na podstawie materiałów dostępnych na blogu Zielony Blok oraz na Wikipedii. 

fot. ZZM

fot. ZZM

fot. Magiczny Kraków