115 rocznica przyłączenia Krowodrzy do Krakowa

Poranek 1 kwietnia 1910 roku był dla mieszkańców Krowodrzy, Nowej Wsi, Czarnej Wsi i Łobzowa wyjątkowy! Poprzedniego dnia kładli się spać jako mieszkańcy wsi, a obudzili się jako mieszkańcy miasta… i to nie byle jakiego, bo Wielkiego Miasta Krakowa! 115 lat temu pierwsza grupa gmin podkrakowskich, a wśród nich obszar stanowiący dzisiejszą Krowodrzę – V Dzielnicę miasta Krakowa został włączony w granice miasta. Jak do tego doszło?

źródło: Bankier.pl

Miasto Kraków szuka nowych terenów pod zabudowę

Sytuacja Krakowa na początku XX wieku coraz bardziej niepokoiła zarówno włodarzy miasta, jak i samych mieszkańców. Tylko energiczne i zdecydowane działanie mogło przynieść rozwiązanie narastających problemów. Stutysięczne miasto dusiło się na powierzchni zaledwie 6 tys. km2, co w połączeniu z gwałtownym rozwojem Krakowa, a tym samym eksplozją budowlaną, powodowało poważne perturbacje na rynku mieszkaniowym. Panował ogromny głód mieszkań – po prostu nie było już wolnych placów pod zabudowę. A to, co już wybudowano, pozostawiało wiele do życzenia. 

Sytuację dodatkowo pogarszał fakt, iż Kraków – podobnie jak Przemyśl – pełnił ważną rolę twierdzy (Festung Krakau). Cesarsko-królewska administracja oplotła całe miasto fortyfikacjami, zatem obowiązywały tzw. „rewersy demolacyjne”, znacznie utrudniające zabudowę wolnych terenów przyfortecznych. Na ich podstawie właściciele nieruchomości na polecenie władz wojskowych byli zobowiązani do rozebrania wzniesionych obiektów na własny koszt, włącznie z usunięciem pozostałego z rozbiórki materiału – wszystko oczywiście bez odszkodowań. Efektu można było się spodziewać – kwitła spekulacja gruntami, a jednocześnie co sprytniejsi przedsiębiorcy przenosili się do gmin ościennych, nie tylko ze względu na konkurencyjne ceny działek, ale i mniejsze podatki. 

Rada Gminy Krowodrza decyduje o przyszłości swojej gminy

Co ciekawsze, podobnie zaczęły postępować władze austriackie. Dwie strategiczne inwestycje rozpoczęte w 1907 roku, tj. budowa dworca towarowego (przy ul. Kamiennej) oraz szpitala wojskowego (przy ul. Wrocławskiej) zostały ulokowane poza ówczesnym Krakowem, właśnie na Krowodrzy. Zatem Kraków, żeby się rozwijać, musiał się rozrosnąć. Z władzami wojskowymi nowemu prezydentowi Juliuszowi Leo udało się stopniowo wynegocjować odsunięcie pierścienia twierdzy od centrum miasta. Pozostała kwestia negocjacji z włodarzami pobliskich gmin – a te nie były łatwe. 

W przypadku gminy Krowodrza to władze Krakowa nalegały na przyłączenie, a krowodrzanie mocno bronili swojej niezależności, nie widząc w tym wystarczających korzyści dla swojej małej Ojczyzny. Stanowisko uległo zmianie dopiero 27 czerwca 1906 roku, kiedy to Rada Gminy Krowodrza przegłosowała uchwałę za przyłączeniem do Krakowa – tutaj jej oryginalna treść:

„Rada gminna przed rozpoznaniem i omówieniem warunków przyłączenia gminy Krowodrza do miasta Krakowa (…) oświadcza, że przedłożenie, przedstawione przez naczelnika gminy, p. Adama Zbroję, do wiadomości przyjmując – ze względów patryotycznych, przejęta szczerą i niekłamaną miłością dla wiekopomnych zalet i sławnych czynów Grodu Wawelskiego stoł. Król. Miasta Krakowa, przyłączenie się do gminy miasta Krakowa uchwala, wyrażając nadzieję, że wspólne dalsze działania poprzez reprezentacye obu gmin mieć będą na oku i sercu dostateczną gwarancyę i zabezpieczenie interesów dobra ogólnego ludności gminy Krowodrza.” 

Krowodrza stawia 30 warunków miastu Kraków

Ale nie dajmy się zwieść tej pięknej preambule – najistotniejsze dla krowoderskich radnych było ostatnie zdanie tej uchwały. Dbając o interesy swoich mieszkańców przedstawili 30 warunków do spełnienia. Dzięki twardej postawie władz gminnych udało się wymóc realizację znaczącej części z nich. Na początku 1907 roku podpisano finalną umowę przyłączeniową między gminą a miastem, która została ostatecznie zatwierdzona przez cesarza Franciszka Józefa I z mocą obowiązywania od 1 kwietnia 1910 roku. Powyższa umowa obejmowała m.in. następujące warunki:

• zachowania po wsze czasy nazwy Krowodrza;
• przejęcia zarówno majątku, jak i zobowiązań gminy Krowodrza przez miasto Kraków;
• gwarancji udziału trzech reprezentantów w Radzie Miasta Krakowa;
• gwarancję swobodnego użytkowania pastwisk;
• zwolnienia na okres 10 lat od obowiązku przyłączenia się do wodociągu miejskiego;
• zwolnienia na okres 15 lat od obowiązku wymiany pokrycia dachowego na ogniotrwałe;
• zezwolenia na hodowlę nierogacizny, bydła i koni;
• utrzymywania gnojowisk przy gospodarstwach rolnych;
• utrzymania swobodnego dostępu do Młynówki Królewskiej w celu pławienia koni, bydła i trzody;
• zobowiązania się miasta Krakowa do wprowadzenia oświetlenia gazowego ulic, budowy studni wodociągowych, zaprowadzenia kanalizacji, urządzenia bruków, chodników i ścieków oraz regulacji ulic;
• zobowiązania się miasta Krakowa do możliwe najszybszego przeprowadzenia przez Krowodrzę linii tramwajowej.

Niebagatelną rolę w negocjacjach i uzyskaniu korzystnych warunków odegrali naczelnicy poszczególnych gmin: Łobzowa – Franciszek Buczak, Czarnej Wsi – Franciszek Misiorowski, Nowej Wsi – Piotr Rosół oraz Krowodrzy – Adam Zbroja. O szczególnej pozycji tego ostatniego świadczy fakt, iż podczas uroczystości związanych z powstaniem Wielkiego Krakowa w Teatrze Starym, to właśnie Adam Zbroja przemawiał w imieniu władz wszystkich przyłączonych podmiejskich gmin.

Juliusz Leo, prezydent Krakowa w latach 1904-1918; źródło: Wikipedia.pl

Warto czasem być odważnym w decyzjach

Tak oto 115 lat temu powstał Wielki Kraków, którego powierzchnia powiększyła się blisko sześciokrotnie! Błyskawicznie zaczęły rosnąć jego znaczenie i potencjał, a wraz z nimi liczba mieszkańców. Niestety wkrótce wybuchła I wojna światowa, zmieniając całkowicie realia ekonomiczne oraz polityczne. Ale bezsprzecznie to dzięki tym odważnym decyzjom prezydenta Leo oraz naszych poprzedników – włodarzy ówczesnych gmin sprzed ponad wieku – Kraków otrzymał szansę, którą wykorzystuje do dziś, stając się drugim co do liczby zaludnienia miastem w Polsce. A dawna Czarna Wieś, Nowa Wieś, Łobzów i Krowodrza stały się integralną częścią tego pięknego, europejskiego miasta. Zatem z okazji tej rocznicy, pamiętając o przeszłości miejsca w którym żyjemy – świętujmy!

Tekst: Marcin Grega / Zastępca Przewodniczącego Rady i Zarządu Dzielnicy V Krowodrza 

Tekst ukazał się w gazetce dzielnicowej „Wiadomości Lokalne” nr  01/2024 czerwiec 2024 rok 

Do tekstu zostały dodane śródtytuły przez Justyna Kozubska-Malec/ redaktor naczelna Dzielnicowiec.pl

Przy pisaniu tekstu Marcin Grega korzystał z: 

• „Z dziejów Krowodrzy” pod red. Małgorzata Niechaj, (wydanie II)
• „Nowości Ilustrowane” nr 17 z dnia 23.04.1910, dostępne na stronie: www.jbc.bj.uj.edu.pl (Jagiellońskiej Biblioteki Cyfrowej).